मुलुकको राजधानीसमेत रहेको काठमाडौं महानगरपालिकामा स्वतन्त्र उम्मेदवार बालेन्द्र साह ६१ हजार ७६७ मतसहित प्रमुखमा निर्वाचित भएका छन्। उनले सत्तारुढ गठबन्धनका तर्फबाट नेपाली काँग्रेसका उम्मेदवार सिर्जना सिंह र नेकपा (एमाले)का उम्मेदवार केशव स्थापितलाई पराजित गरे। ‘र्यापर’को पहिचान बनाएका प्रमुख साहले ह्वाइट हाउस इन्ष्टिच्युड अफ टेक्नोलोजीबाट सिभिल इञ्जिनीयरिङमामा स्नातक र भारतको कर्नाटक विश्वेश्वरैया राष्ट्रिय प्रौद्योगिक संस्थानबाट स्ट्रक्चरल इञ्जिनीयरिङमा स्नातकोत्तर गरेका छन्।
संविधानले स्थानीय तहलाई सरकारका रूपमा परिभाषित गरेको छ। माध्यमिक शिक्षा, आधारभूत स्वास्थ्य, खानेपानी, भाषा, संस्कृतिको संरक्षण र विकासलगायत अधिकार स्थानीय तहका क्षेत्राधिकारभित्र पर्दछन्। जनप्रतिनिधिमा इच्छाशक्ति भएमा छोटो समयमै स्थानीय तहले ठूलो फड्को मार्न सक्छन् भन्ने उदाहरण प्रशस्तै छन्। प्रमुखमा निर्वाचित ३२ वर्षीय साहसँग काठमाडौं महानगरको समग्र विकासका बारेमा गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः
काठमाडौंको प्रमुखका रूपमा निर्वाचित हुनुभयो, तपाईंका योजना र प्राथमिकता केके हुन् ?
शिक्षा र स्वास्थ्य मेरो पहिलो प्राथमिकता हो। महानगर क्षेत्रमा रहेका ९२ सामुदायिक विद्यालयलाई स्तरोन्नति गरी गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गरिनेछ। विद्यालयको स्तरोन्नति स-साना कुराबाट हामी सुरु गर्नेछौं। विद्यालयमा पूर्वाधारको विकास गरिनेछ। विद्यार्थीलाई भर्ना गर्नु अगावै अभिभावकले अनुभूति गर्नेगरी विद्यालयको स्तरोन्नति गर्नेछौं। पूर्वाधार, सरसफाइ तथा स्वच्छ वातावरणको तय गरिनेछ। विद्यार्थीका लागि आवश्यक खेल मैदानको व्यवस्था गरिनेछ। प्रभावकारी शिक्षण सिकाइका लागि प्रविधिको प्रयोग र बालबालिकासँग गरिने अन्तरक्रियाबारेमा विदेशबाट विशेषज्ञ झिकाएर शिक्षकका लागि आवश्यक तालिमको व्यवस्था गर्नेछौं। यसले गुरु र शिष्यबीचको सम्बन्धलाई गाढा बनाउनेछ। बालबालिकालाई घरदेखि विद्यालय जाउँजाउँ लाग्ने वातावरणको निर्माण गर्नेछौं। कक्षा १ देखि ८ सम्मको पाठ्यक्रम परिमार्जन गर्छौं। काठमाडौं उपत्यकाको इतिहास, संस्कृति, सम्पदा, आयुर्वेद, योगध्यानका बारेमा बालबालिकाले सजिलो तरिकाले बुझ्ने गरी पाठ्यक्रम बनाउँछौं। यसले गर्दा भोलिका दिनमा देश तथा विदेशबाट आएका पर्यटकसँग भेट हुँदा बालबालिकाले कला, संस्कृति, इतिहासका बारेमा सम्पूर्ण जानकारी दिन सकुन्। उदाहरण भक्तपुरलाई लिन सकिन्छ। भक्तपुर नगरपालिकाका बालबालिकालाई त्यहाँको इतिहास, कला, संस्कृति, बाजागाजा, खानपिनका बारेमा जानकारी छ। प्रत्येक व्यक्ति यहाँको कला, संस्कृति र इतिहासका बारेमा जानकार हुनुपर्छ।
महानगरले यसअघि बनाएको पाठ्यक्रमले यी विषय समेट्न सकेनन् भन्ने हो ?
यसअघिका पाठ्यक्रमले धेरै कुरा समेट्न सकेको छैन। लिखितरुपमा भए पनि त्यसलाई व्यवहारमा व्याख्या गर्न सक्ने जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्छ। यहाँको कला संस्कृति, सांस्कृतिक वैभवका बारेमा बुझ्न धेरै पुस्तक छन्। तर त्यो विषयलाई व्याख्या गर्न सक्ने जनशक्ति छैनन्। प्राविधिकरुपमा पनि शिक्षाको गुणस्तर बढाउने योजना अगाडि सारेका छौं। मोबाइलमा ‘भिडियो च्याट’ गरेर मात्र अनलाइन कक्षा हुँदैन, यसले शैक्षिक स्तर बढाउँदैन। प्रविधि तीव्ररुपमा परिवर्तन भइरहेको छ। ‘थ्रिडी भिजुअलाइज’मार्फत उदाहरण देखाउँदै पढाउन थालियो भने विद्यार्थीले सजिलै बुझ्न सक्छन्। अहिले शिक्षा भार जस्तो भएको छ। विद्यालय जान गाह्रो मान्ने अवस्थाको अन्त्य गरी रमाइलो तरिकाले हाँस्दै खेल्दै सिक्ने वातावरण बनाउने हो। साताको एक दिन पाठ्यक्रमभन्दा बाहिर विद्यार्थीलाई रुचि लागेका विषयका बारेमा अन्तरक्रिया गराइनेछ। कसैलाई रोबर्ट बनाउन, कसैलाई गीत गाउन, नाच्न, कसैलाई नाटक खेल्न मन पर्ला। साताको एक दिन त्यो अतिरिक्त क्रियाकलाप गरियो भने यसले विद्यार्थीको सम्भावना प्रस्फुटित हुन्छ। शिक्षाको डिग्रीबाहेक अन्य सीप भयो भने आयआर्जनमा पनि सहयोग पुग्न सक्छ। विद्यार्थीलाई आफैँ सक्षम बनाउने हाम्रो उद्देश्य हो।
पूर्वाधार र विद्यार्थी नभएका सामुदायिक विद्यालयलाई कसरी व्यवस्थित बनाउनुहुन्छ ?
पूर्वाधार र विद्यार्थी नभएका विद्यालयलाई ‘मर्ज’ गर्छौं। कतै खेल मैदान छैनन्, कतै पर्याप्त कक्षाकोठा छैनन्। त्यसलाई मर्ज गराएर त्यहाँका विद्यार्थी र शिक्षकलाई व्यवस्थापन गर्न सक्छौं। सामुदायिक विद्यालयको जथाभाबी मर्ज गर्यौं भने निजी विद्यालयलाई प्रश्रय दिएको जस्तो हुन्छ तर आवश्यकताका आधारमा मात्रै मर्ज गर्छौं। निजी विद्यालय छाडेर सामुदायिक विद्यालयमा आउने अवस्था बनाउने हाम्रो चाहना हो।
‘थ्रिडी भिजुअलाइज’ गरी पढाइने भन्नुभयो, अत्यन्त न्यून आयस्तर भएका बालबालिकालाई कसरी प्रविधिको पहुँचमा पुर्याउनुहुन्छ ?
मोबाइल र प्रविधि विद्यार्थीले किन्ने होइन, त्यो विद्यालयले उपलब्ध गराउँछ। १ देखि १० कक्षासम्म नै ‘थ्रिडी भिजुअलाइज’ गर्ने भनेको होइन। सुरुमा १० कक्षालाई मात्र सकिएला। १० कक्षासम्म आइपुग्दा उनीहरू प्रविधिमैत्री भइसकेका हुन्छन्। विद्यार्थीलाई आउँदैन, सक्दैन भनेको त्यो विद्यार्थीको कमजोरी होइन, त्यो शिक्षकको गल्ती हो। विद्यार्थीले ‘होमवर्क’ गरेन, विद्यार्थी बिग्रियो, समयमा विद्यालय आएन, परीक्षामा उत्तीर्ण हुन सकेन भने त्यो शिक्षकको गल्ती हो। यसमा विद्यार्थी र अभिभावको कुनै दोष हुँदैन। विद्यालय, विद्यालयको संस्कार र शिक्षक सुधारिनुपर्छ। विद्यार्थी असफल भएको अवस्थामा शिक्षकले सजाय भोगेको उदाहरण नेपालमै पनि प्रशस्त छन्। यो झट्ट सुन्दा गलत जस्तो लाग्छ। सुरुआती क्षणमा विद्यार्थीको गल्ती देखाउँदा विद्यार्थीको मनोबल घट्छ। यसले शैक्षिक गुणस्तर बढ्दैन। सबै नराम्रो पक्ष विद्यार्थीलाई थुपारिदिने, अभिभावकलाई गाली गर्ने काम गलत हो। बिहानदेखि साँझसम्म बालबालिका विद्यालयमा हुन्छन्, विद्यार्थीले केही गल्ती गरेको अवस्थामा अभिभावकलाई दोष देखाउन पाइन्छ ? बिस्तारै यसलाई संस्कारका रूपमा विकास गरेर लैजानुपर्छ। गुरु र शिष्यको सम्बन्ध कस्तो हुनुपर्छ, कसरी बोल्ने, व्यवहार गर्ने भन्नेबारेमा जानकारी दिनुपर्छ। शिक्षा संस्कारबाट सुरु हुनुपर्छ। हामी महानगर क्षेत्रभित्रका सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर सुधारको काम भोलिबाट नै हुन्छन्।
आगामी पाँच वर्षसम्म तपाईंले महानगरको नेतृत्व गर्दा यहाँको शिक्षाको स्तर कस्तो हुन्छ ?
पहिलो कुरा आम मानिसको मनोविज्ञान शैक्षिक पूर्वाधार नै पहिलो शर्त हो भन्नेछ। अभिभावका तर्फबाट विद्यालयमा लिफ्ट छ कि छैन भन्ने हेर्ने हुन्छ। तर लिफ्टले पढाइलाई कुनै सहयोग गर्दैन। त्यो कुरालाई बिस्तारै परिवर्तन गर्दै लैजान्छौं। विद्यालयको शौचालय, बगैँचामा निकै सुधार गर्न सक्छौं। कक्षाकोठा र शौचालय अपांगमैत्री बनाउन सकिन्छ। छात्राका लागि आवश्यक सेनेटरी प्याडलगायतको व्यवस्था गर्न सकिन्छ। आन्तरिक सजावट तथा व्यवहारको दृष्टिकोणबाट कक्षाकोठामा प्रवेश गर्ने बित्तिकै बसौंबसौं, पढौंपढौं लाग्ने बनाउन सकिन्छ। विद्यालयमा सकारात्मक वातावरण बनाउन आवश्यक बजेट छुट्याउछौं र प्रभावकारी अनुगमन पनि गर्छौं।
स्वास्थ्य सेवालाई कसरी व्यवस्थित बनाउनुहुन्छ ?
महानगरका ३२ वटा वडामा वडा क्लिनिकको व्यवस्था गर्छौं। वडा क्लिनिकमा चिकित्सक, नर्स र प्रयोगशाला राख्छौं। वडा क्लिनिकमा मुटु, मिर्गौला तथा कलेजो एवं रगत, रक्तचाप, मधुमेहको सामान्य परीक्षण गर्न सक्ने पूर्वाधार निर्माण गर्छौं। कम्तीमा छ महिनामा एक पटक निःशुल्क परीक्षण गर्ने व्यवस्था मिलाउँछौं। यसले ठूलो रोग लाग्नभन्दा अगाडि नै थाहा पाउन सकिन्छ। यस्तै पाठेघर र स्तनको क्यान्सरको ‘स्क्रिनिङ’ गराउने योजना छ। क्यान्सरको स्क्रिनिङ र प्रयोगशाला ३२ वटै वडामा राख्न सक्यौं भने ठूलो रोग लागेर अस्पताल धाउनुपर्ने र धेरै खर्च व्यहोर्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य हुन सक्छ।
नागरिक आरोग्यताका लागि विभिन्न स्थानमा उद्यानको निर्माण गर्छौं। उद्यानमा पुगेर शारीरिक अभ्यास गर्न सकिन्छ। शारीरिक सक्रियतामार्फत रक्तचाप र मधुमेह नियन्त्रणमा लिन सहयोग पुग्छ भनेर चिकित्सकहरूको भनाइ छ। उद्यानमा बिहान बेलुकी हिँड्न, कुद्न पायो भने निश्चय नै त्यसले स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ। यससँगै सरकारी अस्पतालमा सुविधा बढाउने योजना अगाडि सारेको छु। विशेषज्ञ चिकित्सक यहाँ काम नपाएर विदेशिने अवस्था छ। त्यसलाई रोक्न के कस्ता सुविधा दिने भन्ने बारेमा छलफल गर्नुपर्छ। ‘टेलिमेडिसिन’ सेवा सञ्चालनमा ल्याएर उहाँहरूलाई अतिरिक्त आम्दानीको वातावरण बनाउन सकिन्छ। सम्पत्ति कर र घरबहाल कर तिर्दा त्यसको केही अंश स्वास्थ्य बीमाको ‘प्रिमियम’का रूपमा लिने र त्यसबाट स्वास्थ्य सुविधा दिन सकिन्छ। त्यसो गर्दा नागरिकलाई कर तिरौँतिरौं पनि लाग्ने र स्वास्थ्य सुविधा पनि लिने वातावरण बनाउछौं। यसले महानगरवासीलाई कर तिर्न अभिप्रेरित गर्नेछ।
मेलम्ची आयोजनाले केही हदसम्म काठमाडौंमा पानीको आपूर्ति गरिरहेको छ, यो अझै पर्याप्त छैन, पिउने पानीको पर्याप्ततालाई कसरी व्यवस्थापन गर्नुहुन्छ ?
अहिले भइरहेको ‘बोरिङ’बाट नै खानेपानी उपलब्ध गराउने हो। बोरिङको ‘लेभल’ हामीले बढाउन आकासे पानीको प्रयोग गरी भूमिगत जल सतहलाई ‘रिचार्ज’ गर्नुपर्छ। घरका छतमा परेको पानी पाँच फिट गहिरो खाडल खनेर ग्राभेल राखेर जमिनमुनि पठाउने हो। एउटा घरको आकासे पानी जमिनमुनि पठाउँदा १० वटा घरलाई खानेपानी पुग्छ। यसले बोरिङ गरेको छ उसले अनिवार्य ‘रिभर्स बोरिङ’ गर्नुपर्छ। सरकारी कार्यालयमा रिभर्स बोरिङ गराइयो भने आसपासका क्षेत्रमा बोरिङको लेभल बढ्छ । खाली रहेका स्थान, सरकारी कार्यालयका परिसरमा ससाना पोखरी खनेर आकासे पानी जम्मा गर्न सकिन्छ। आकासे पानी पोखरीमा जम्मा गरेर उपत्यकाका नदी नालामा आउने बाढी पनि रोक्न सकिन्छ । यसबाट भूमिगत जल सतह माथि आउँछ। बोरिङ र इनारको सतह बढ्छ, यसले खानेपानीको समस्या केही हदसम्म कम हुन्छ।
मेलम्चीको पानी आउँदै छ। पहिलो चरणमा दैनिक १७ करोड लिटर पानी राजधानी भित्रिँदैछ। मेलम्चीबाहेक दैनिक १३ करोड लिटर पानी जलाधार क्षेत्रबाट आइरहेका छन्। हामीलाई चाहिएको दैनिक ४३ करोड लिटर हो। अब भइरहेको मूलहरूलाई फुटाउने हो। ढुंगेधाको संरक्षण गरी विगतमा झैँ नियमित पानी आउने बनाउन सकिन्छ। धेरै ढुंगेधारामा पुनः मूल फुटाउने योजनामा छौं। वडा नं १७ मा मात्रै १७ बढी ढुंगेधारा छन्। ती ढुंगेधाराको मूलमा पोखरी खनेर ढुंगेधारामा पानी निकाल्न सकिन्छ। ढुंगेधाराबाट जम्मा भएका पानीलाई ट्यांकीमा जम्मा गरेर वितरण गर्न सकिन्छ।
उपत्यकाको फोहर व्यवस्थापन ठूलो चुनौतीका रूपमा रहँदै आएको छ। फोहरको दीर्घकालीन समाधान कसरी निकाल्नुहुन्छ ?
अहिले नुवाकोटको सिसडोलमा ‘डम्पिङसाइट’ छ। ‘इन्सिनरेटर सेल’ राखेर बञ्चरेडाँडामा बनाइएको नयाँ डम्पिङसाइट अझै पूर्णरुपमा सञ्चालनमा आएको छैन। त्यसको अनुगमन महानगर र भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालयबाट पनि भएन। त्यसलाई जतिसक्दो चाँडो निर्माण सम्पन्न गर्छौं। ठाउँ ठाउँमा इन्सिनरेटर (फोहर जलाउने मेसिन) राखेर फोहरको मात्रालाई एक प्रतिशतमा झार्न सकिन्छ। स्रोतमा नै कुहिने र नकुहिने गरी फोहरलाई छुट्याउन सकिन्छ। कुहिने र नकुहिने फोहर एउटै गाडीमा हालेर लैजाने भए नागरिकले किन फोहर छुट्टयाएर राख्छन् र ? फोहर लिनका लागि हामी दुई प्रकारका गाडीको व्यवस्था गर्छौं। सातामा दुई दिन फोहर लिन आउँदा फरक फरक दिन कुहिने र नकुहिने गाडी पठाउँछौं। टोल टोलमा कन्टेनर राखिएको अवस्थामा पनि दुई/दुई वटा कन्टेनर राख्छौं। स्रोतमा नै फोहरलाई छुट्याउन सकियो भने कुहिनेलाई जैविक मलका रूपमा प्रयोग गर्न सक्छौं। नकुहिने फोहरको त्यहीअनुसार व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। जैविक मललाई राजधानी नजिकका खेतीयोग्य काभ्रेपलाञ्चोक, धादिङलगायत जिल्लामा बिक्री गर्न सकिन्छ।
उपत्यका आसपासका जिल्लामा रहेका खेतीयोग्य खाली जमिन भाडामा लिने योजना पनि बनाएका छौं। त्यहाँ खेती गराएर केही व्यक्तिलाई रोजगारी पनि दिन सकिन्छ। यहाँ अवसर छ तर ‘ग्यारेन्टी’ नहुँदा युवा विदेश गइरहेका छन्। महानगरले १२ महिनाको तलब दिने सुनिश्चित भएपछि युवाले यहीँ काम गर्छन्। उब्जाउ भए पनि नभए पनि, बिक्री भए पनि नभए पनि उनीहरूलाई घाटा भएन। खेती गरेर रोजगारी बढाउन सकियो। विदेश नजान र विदेशमा रहेका युवालाई यही तान्न पनि सकियो। नगरवासीलाई स्वच्छ र ‘अर्गानिक’ तरकारी खुवाउन पनि सकियो।
काठमाडौंको ट्राफिक व्यवस्थापन र अव्यवस्थित ‘पार्किङ’लाई कसरी समाधान गर्नुहुन्छ ?
यसअघि पनि राति १० बजेसम्म सार्वजनिक यातायात चलाइयो। तर रातिसम्म कार्यालय खुलेनन् त्यसो नहुँदा यात्रु भएनन्। हामी कार्यालय समयलाई हेरफेर गर्ने सोचमा छौं। कुनै कार्यालय मध्याह्न १२ देखि साँझ ७, कुनै अपराह्न २ देखि राति ९ बजेसम्म सञ्चालन गर्न सकिन्छ। रात्रिकालीन सुरक्षाका लागि पहिलो चरणमा महानगर क्षेत्रमा १० हजार सिसिटिभी क्यामेरा जडान गर्छौं। नगर प्रहरीलाई सुरक्षा तालिम दिन्छौं। बेलुका ढिलासम्म कार्यालय खुले भने बेलुका बस चढ्ने यात्रु पनि हुन्छ। हरेक बसमा सिसिटिभी र जिपिएस सिस्टम जडान गर्छौं। टोल टोलमा सिसिटिभी र सडक बत्ती हुन्छन्। प्रत्येक व्यक्ति कहाँ पुगेको छ भनेर जिपिएसबाट ‘ट्र्याक’ गरेर हेर्न सकिन्छ। सिसिटिभी तत्काल खरिद गरेर जोड्न सकिन्छ। सिसिटिभीसँगै सार्वजनिक बसमा जिपिएस सिस्टम लगाउन सकिन्छ। कतिपय चोकमा यसअघि नै सिसिटिभी जडान गरिएका छन्। तर प्रभावकारी अनुगमन नहुँदा यसले काम गरे/नगरेको कसैलाई पनि थाहा छैन। सिसिटिभीसँगै सडक बत्ती पनि जोड्छौं।
विद्युतीय सवारीलाई प्रवर्द्धन गर्न तपाईंको के सोच रहेको छ ?
विद्युतीय सवारी साधनलाई प्रवर्द्धन गर्न महानगरले पनि लगानी बढाउँछ। अहिले भइरहेका सार्वजनिक यातायातलाई विस्थापित गर्नु हुँदैन। उहाँहरूलाई पनि विस्तारै पुराना सवारी बेचेर नयाँ विद्युतीय यातायात चलाउने वातावरण बनाउनुपर्छ। यातायात व्यवसायीलाई पनि पेट्रोलियम सवारीमा रूपान्तरणका लागि समय दिनुपर्छ।
सार्वजनिक यातायातलाई सुरक्षित, भरपर्दो र विश्वासिलो कसरी बनाउने ?
महानगर र निजी क्षेत्रका यातायात व्यवसायीले सञ्चालनमा ल्याउने बस एउटै क्षमताको हुनुपर्छ। एउटै छाता संगठन हुन्छ। जसले लगानी गरेपनि एउटै ‘कार्ड’ हुन्छ। त्यो कार्डमा यात्रुले आवश्यकताअनुसार ‘रिचार्ज’ गर्नेछन्। महानगरको छाता संगठनभित्रका जुनसुकै बस, जुनसुकै रुटमा यात्रा गर्न पाइन्छ। यस्तो ‘मोडल’ छिमेकी चीन, भारतलगायत विकसित मुलुकमा छ। एउटै छाता संगठन भएपछि यात्रु कुरेर बस्नु परेन। अहिले काठमाडौंमा जाम हुनुको मुख्य कारण यात्रु कुरेर चोकमा बसिरहनु पनि हो। प्रतिस्पर्धा नभएपछि ती बसहरू निरन्तर चलिरहन्छन्। त्यसले गर्दा सडकमा सवारी चाप हुँदैन।
सडकहरू साइकलमैत्री भएनन् भन्ने गुनासो पनि छन् नि ?
सडकको किनारामा हरियो रङ लगाएर मात्र ‘साइकल लेन’ हुँदैनन्। साइकलका लागि मुख्य सडकभन्दा बाहिर छुट्टै लेन हुनुपर्छ। बीचमा बगैँचा हुनुपर्छ। काठमाडौंका सडकमा छुट्टै साइकल लेन बनाउन सम्भव छैन। सडक साना छन्। साइकल लेन छुट्याउँदा सडक झन् साँघुरो हुन्छ। सैद्धान्तिक कुरा गरेर भएन, व्यावहारिक छ कि छैन भनेर पनि हेर्नुपर्छ। काठमाडौंमा ट्र्याम, ट्रलीबस, मोनोरेल सम्भव छैन। बाहिरी चक्रपथ बनाउँदा छुट्टै साइकल लेन बनाउन सकिन्छ।
पूर्वाधार निर्माणमा विभिन्न निकायबीच समन्वय नहुँदा नगरवासीले सास्ती खेप्नु परिरहेको छ नि ?
सडक विभागले सडक बनाउँछ। सडकको निश्चित ‘डेन्सिटी’, ‘टेम्प्रेचर’ र ‘कम्प्याक’ हुन्छ। यसको अनुगमन महानगरले गर्छ। म आफैँ पनि इन्जिनियर हुँ, म पनि जान्दछु। डेन्सिटी पुगेन भने फेरि पेल्न लगाउन सकिन्छ। काम भइरहेको स्थानमा अनुगमन भइरहेको छैन। सडकमा ढलान गरियो तर ढलानमा प्रयोग गरिएका सामग्रीको गुणस्तर कस्तो छ ? निर्माणकर्ताले जस्तो प्रतिवेदन दियो त्यसलाई मान्ने गरिएको छ। अब त्यस्तो हुँदैन, सडकमा कस्ता सामग्रीको प्रयोग गरिएको छ, पहिले त्यो महानगरको प्रयोगशालामा परीक्षण हुन्छ। अनुगमनलाई प्रभावकारी बनाउँछौं। बाटामा हुने खाल्डाखुल्डी तत्काल मर्मत गर्न ‘इन्फ्रास्टकचर एम्बुलेन्स’को व्यवस्था गर्नेछौं।
हरियाली शहरी सौन्दर्यको अनिवार्य शर्त हो, महानगरलाई हराभरा बनाउन के गर्नुहुन्छ ?
प्रत्येक घर, खाली जग्गा र ‘फुटपाथ’मा रुख रोपिन्छ। हरेक घरमा कम्तीमा एउटा रुख हुनुपर्ने व्यवस्था छ तर त्यसको कार्यान्वयन भएको पाइँदैन। महानगरले कर तिरेबापत नागरिकलाई फल दिने बिरुवा उपलब्ध गराउँछ। फल दिने रुख भए पो नागरिकले त्यसको संरक्षण गर्छन्। त्यसबाट उत्पादन भएको फल खान पनि पाउँछन्। त्यसलाई अनिवार्य बनाउन महानगरले नीतिगत निर्णय नै गर्छ। महानगर क्षेत्रमा करिब ४५ खाली स्थान छन्। त्यसलाई विभिन्न प्रयोजनका लागि सदुपयोग गर्न सकिने गरी विकास गर्छौं। यसले महानगर क्षेत्रलाई हराभरा बनाउन मद्दत पुर्याउँछ। हामीले ‘भर्टिकल गार्डेन’को पनि सोच राखेका छौं। सरकारी कार्यालयमा खाली रहेका जग्गामा पोखरी खन्न र रुख रोप्न आग्रह गर्दछौं।
‘होर्डिङ बोर्ड’ र तारको व्यवस्थापन गर्न सकिँदैन ?
होर्डिङ बोर्ड र तारको व्यवस्थापनसम्बन्धी छुट्टै नियम छन्। त्यो कार्यान्वयन नभएको हो। अब हामी त्यसलाई कडाइका साथ कार्यान्वयन गर्छौं।
सार्वजनिक शौचालयको उचित प्रबन्ध नहुँदा नागरिक छन्। यसलाई कसरी समाधान गर्नुहुन्छ ?
सरकारी कार्यालयले चर्चेको केही जग्गा लिएर महानगरको लगानीमा सार्वजनिक शौचालय बनाउछौं। कार्यालयसँग सहकार्य गरी ‘कम्पाउड’को पर्खाल भत्काएर थोरै जग्गामा शौचालय बनाउन सकिन्छ। सार्वजनिक शौचालयको पर्याप्त व्यवस्था गर्न हामीले नगरभित्र रहेका रेस्टुरेन्टसँग पनि छलफल गरेका छौं। रेष्टुरेन्टको शौचालयलाई पनि सर्वसाधारणले प्रयोग गर्न सक्ने बनाउँछौं। त्यसबापत उहाँहरूलाई करमा केही छुट दिन सकिन्छ। त्यस्ता रेष्टुरेन्टमा विशेष प्रकारका संकेत राखिनेछ। त्यस्तो संकेत राखेको स्थानमा कसैसँग अनुमति नलिई शौचालयको प्रयोग गर्न सकिन्छ। काठमाडौं महानगरले यस्तो संस्कार विकास गरेपछि त्यो देशव्यापी हुन्छ। यसले रेष्टुरेन्टको व्यापार वृद्धिमा पनि सहयोग पुर्याउँछ।
काठमाडौंको कला, संस्कृति, यहाँको सांस्कृतिक वैभवलाई कसरी अगाडि बढाउनुहुन्छ ?
कला, संस्कृति, सम्पदा र सभ्यतालाई जीवन्त राख्न कुनै कसर बाँकी राख्ने छैन। यसका लागि हामीले भक्तपुर नगरपालिकासँग विभिन्न चरणमा छलफल गरेका छौं। यहाँको काष्ठकला, मूर्तिकलाको संरक्षणका लागि दक्ष जनशक्तिको उत्पादन गर्न तालीम केन्द्रको व्यवस्था गर्नेछौं। काठमाडौंका प्राचीन कला, संस्कृतिको संरक्षण गर्न ‘अरनिको’ नै चाहिन्छ भनेर मैले पैरवी गर्दै आएको छु। म आफैँले पनि लिच्छवीकालीन, मल्लकालीन इतिहासका बारेमा गहिरो अध्ययन गरेको छु। संस्कृतिलाई पर्यटनसँग जोड्नुपर्छ। पर्यटन, कला, संस्कृति, सम्पदा संरक्षणको क्षेत्रमा बजेट बढाउने सोचमा छौं। यसले नागरिक र देशको आर्थिक अवस्थालाई नै सकारात्मक प्रभाव पार्दछ।
यहाँ स्वतन्त्ररुपमा प्रमुखमा निर्वाचित हुनुभयो तर तपाईंका सारथिहरू दलीय प्रतिनिधित्वका साथ प्रस्तुत हुनुहुन्छ होला। कसरी समन्वय गर्नुहुन्छ ?
मलाई सबै पार्टीका नेता कार्यकर्ता तथा जनताले मत दिनुभएको हो। पार्टीबाट वडाध्यक्षमा निर्वाचित हुनुभएका व्यक्तिले पनि मलाई मत दिनुभएको छ। उहाँहरूले काम गर्न नदिने, सहयोग नगर्ने भन्ने प्रश्न नै आउँदैन। सबै मेरो ‘सपोर्ट’मा हुनुहुन्छ। सबै पार्टीका शीर्ष नेता तथा प्रतिस्पर्धी सबैले मलाई टेलिफोन गरेर सहयोगको प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नुभएको छ। हामी कार्यपालिका बैठकको प्रत्यक्ष प्रसारण नै गर्नेछौं। जनताको पक्षमा काम गर्न कसले नमान्नु होला र ?
अन्त्यमा केही भन्नु छ कि ?
मलाई काठमाडौं महानगरवासीले मत दिएर र देशभरका नागरिकले शुभकामनाका साथ नेतृत्व गर्ने अवसर दिनुभएको छ। पक्कै पनि उहाँहरूको मप्रति ठूलो विश्वास छ। म त्यसलाई घट्न दिने छैन। एकलो प्रयासले मात्रै विकास सम्भव हुँदैन। त्यसैले काठमाडौं उपत्यकाका १८ वटा नगरपालिकासँग सहकार्य गरी सामूहिक अवधारणाका आधारमा अगाडि बढ्ने छौं। हामीले राजधानीलाई नमुना बनाउन सकेमा देशका अन्य पालिकाहरूलाई पनि प्रेरणा हुनेछ। विगतबाट पाठ सिक्दै भविष्यलाई परिणाममुखी बनाउन सबैको साथ र सहयोग प्राप्त हुने नै छ।
-(काठमाडौं महानगरको प्रमुखमा निर्वाचित बालेनसँग राससका अशोक घिमिरे र शर्मिला पाठकले लिएको अन्तर्वार्ता)
-1734829640.jpg)
